Σχολικός εκφοβισμός: Τα προφίλ των παιδιών και οι τρόποι αντιμετώπισης του bullying

της Αγγελικής Καρδαρά. 
Προτάσεις αποτελεσματικής αντιμετώπισης του σχολικού και ηλεκτρονικού εκφοβισμού, αποφυγή στιγματισμού των μαθητών και εξομάλυνση των εντάσεων μέσω σχολικών δράσεων  
Το postmodern ανοίγει το φάκελο του σχολικού εκφοβισμού και δίνει σε εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές, κατευθυντήριες γραμμές για τον τρόπο αποτελεσματικής αντιμετώπισης ανάλογων περιστατικών, ώστε η νέα σχολική χρονιά να κυλήσει όμορφα για όλα τα παιδιά, χωρίς προστριβές μεταξύ τους. Ο ψυχολόγος του Χαμόγελου του Παιδιού, κ. Στέφανος Αλεβίζος, στη συνέντευξη που μου παραχώρησε, φωτίζει τις σοβαρές πτυχές του θέματος και μας ενημερώνει για τον τρόπο έγκαιρης αντιμετώπισης περιστατικών σχολικού εκφοβισμού.

Ειδικότερα, καταγράφει τις κύριες μορφές εκφοβισμού στα σχολεία που μπορεί να εκφραστεί είτε σωματικά είτε λεκτικά, ακόμα και με διάφορους ψυχολογικούς τρόπους, όπως η διάδοση φημών ή η απομόνωση, τονίζοντας ταυτόχρονα ότι είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε και άλλες μορφές εκφοβισμού, όπως ο ομοφοβικός ή ο ρατσισμός.
Στη συνέχεια απεικονίζει το προφίλ των παιδιών που λειτουργούν εκφοβιστικά και των παιδιών που δέχονται τον εκφοβισμό, υπογραμμίζοντας ότι δεν πρέπει να αποκαλούμε τα παιδιά «θύτες» και «θύματα», γιατί έτσι τα στιγματίζουμε και τους βάζουμε μια ταμπέλα που μπορεί να τα ακολουθήσει για μεγάλα χρονικά διαστήματα στην πορεία της ζωής τους. Αυτή είναι μια εξαιρετικά σημαντική παράμετρος, την οποία οφείλει να σεβαστεί και η δημοσιογραφική έρευνα, κατά την παρουσίαση ανάλογων περιστατικών.

Να σημειώσω εδώ ότι αποκαλώντας τα παιδιά «θύτες» και «θύματα», τους αποδίδουμε μια ιδιότητα και τους βάζουμε -άθελά μας- σε ένα συγκεκριμένο ρόλο, από τον οποίο θα δυσκολευτούν να βγουν. Κύριο μέλημα γονιών και εκπαιδευτικών θα πρέπει να είναι να βοηθήσουμε το παιδί που δέχεται bullying να αποκτήσει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τις δυνάμεις του, καθώς και τις αναγκαίες κοινωνικές δεξιότητες, ώστε να αναπτύξει περισσότερο τις διαπροσωπικές του σχέσεις και να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις όποιες δυσκολίες και δυσχερείς καταστάσεις. Στο παιδί που λειτουργεί εκφοβιστικά, από την άλλη, πρέπει να θέσουμε όρια και συνέπειες στη συμπεριφορά του, να του δείξουμε τις αρνητικές επιπτώσεις του τρόπου με τον οποίο συμπεριφέρεται προς έναν ή περισσότερους συμμαθητές του και να το βοηθήσουμε να διαχειριστεί καλύτερα τα συναισθήματά του και να αναδείξει τα θετικά στοιχεία και συνεργατικές μορφές έκφρασης προς την ομάδα.

Ο κ. Αλεβίζος μας μιλάει, επίσης, για τον «ηλεκτρονικό εκφοβισμό», δεδομένου ότι υψηλός αριθμός μαθητών στη σημερινή εποχή διαθέτει λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως στο facebook. Ένα ακόμα σοβαρό θέμα που αναδεικνύει ο κ. Αλεβίζος αφορά τις παρέες παιδιών που λειτουργούν εκφοβιστικά προς έναν ή περισσότερους συμμαθητές τους, προχωρώντας σε ένα σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στις παρέες που δημιουργούνται με βάση το συναίσθημα, τα κοινά ενδιαφέροντα ή κάποιο κοινό χαρακτηριστικό και της παρέας/ κλίκας που δημιουργείται με βάση την «επίθεση» (λεκτική, σωματική) προς ένα παιδί ή ομάδα παιδιών.

Σημαντικές είναι οι κατευθυντήριες γραμμές που δίνει στους γονείς των οποίων τα παιδιά λειτουργούν εκφοβιστικά, ώστε να μπορέσουν να αντιδράσουν αποτελεσματικά, χωρίς να αισθάνονται οι ίδιοι ενοχές για τη συμπεριφορά του παιδιού τους, γεγονός που -κατά την άποψή μου- εμποδίζει το γονιό να λειτουργήσει νηφάλια και να επιλύσει το πρόβλημα. Τέλος, προτείνει σημαντικές δράσεις που είναι σκόπιμο να εφαρμοστούν στα σχολεία μας, προκειμένου οι εκπαιδευτικοί να δημιουργήσουν θετικό κλίμα στην τάξη και να επικρατήσει δικαιοσύνη στο σχολείο (με την έννοια που μας περιγράφει στη συνέντευξη).

Αυτό που οφείλουμε να κρατήσουμε στο μυαλό μας είναι ότι, όπως επισημαίνει ο κ. Αλεβίζος, η εμπλοκή στον σχολικό εκφοβισμό και στη θυματοποίηση είναι το αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων και του ευρύτερου κοινωνικού τους περιβάλλοντος, συνεπώς είναι αναγκαία η συνεργασία όλων των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας (μαθητών, γονιών, εκπαιδευτικών). Ευχαριστώ θερμά τον κ. Αλεβίζο για την πολύτιμη συμβολή του στο θέμα. Πεποίθησή μου είναι ότι εάν γονείς και εκπαιδευτικοί εφαρμόσουν όσα προτείνονται στη συνέντευξη, οι εντάσεις μεταξύ των παιδιών θα εξομαλυνθούν και θα δημιουργηθεί κλίμα συνεργασίας μεταξύ τους.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ME TON ΣΤΕΦΑΝΟ ΑΛΕΒΙΖΟ, ΨΥΧΟΛΟΓΟ ΣΤΟ «ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ»

• Σεπτέμβριος 2017: Έναρξη των σχολείων, όμορφα συναισθήματα για την καινούργια σχολική χρονιά αλλά και ένας διάχυτος προβληματισμός για περιστατικά σχολικού εκφοβισμού που ως εκπαιδευτικοί και ως γονείς απευχόμαστε. Κύριε Αλεβίζο, ως ειδικός επί του θέματος, θα μας δώσετε μια ακριβή και σαφή εικόνα για τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού που απασχολούν τα ελληνικά σχολεία και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται στο σύγχρονο σχολείο από την εκπαιδευτική και μαθητική κοινότητα;

Σας ευχαριστούμε πολύ για τη φιλοξενία και τη δυνατότητα που δίνετε στον Οργανισμό «Το Χαμόγελο Του Παιδιού» προκειμένου να επικοινωνήσει την εμπειρία του και τις γνώσεις του για ένα θέμα που όπως ήδη σημειώσατε προβληματίζει και απασχολεί έντονα την εκπαιδευτική κοινότητα.  Δυστυχώς σαφή και ακριβή εικόνα δεν μπορεί να δώσει κανείς μας, καθώς μέχρι στιγμής δεν έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα καταγραφής περιστατικών εκφοβισμού και σχολικής βίας, το οποίο να ενημερώνουν σταθερά οι εκπαιδευτικοί. Ωστόσο η καθημερινή μας εμπειρία τόσο από την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056 όσο και από το Τμήμα Πρόληψης και Ευαισθητοποίησης Παιδιών, Γονέων και Εκπαιδευτικών βεβαιώνει την ύπαρξη και σοβαρότητα του προβλήματος. Οι εκπαιδευτικοί και οι οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στο πεδίο έχουν αναπτύξει πολλές και διαφορετικές ιδέες για την αντιμετώπιση αλλά και πρόληψη του φαινομένου. Στον σύνδεσμο www.antibullying.eu μπορεί οποιοσδήποτε, οποιαδήποτε να δει συγκεντρωμένες όλες τις καλές πρακτικές που έχουν εφαρμοστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο συγκεκριμένος οδηγός δημιουργήθηκε από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά του Σχολικού Εκφοβισμού και εμπεριέχει και παραδείγματα από την Ελλάδα. Νομίζω όμως ότι η βάση σε όλα αυτά τα προγράμματα είναι η εμπλοκή όλων των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας (μαθητές, μαθήτριες, γονείς, εκπαιδευτικοί), καθώς η εμπλοκή στον σχολικό εκφοβισμό και στη θυματοποίηση είναι το αποτέλεσμα μιας σύνθετης αλληλεπίδρασης μεταξύ των ατόμων και του ευρύτερου κοινωνικού τους περιβάλλοντος.

• Μπορείτε να μας αναφέρετε τις κύριες μορφές που λαμβάνει ο εκφοβισμός στα σχολεία σήμερα και να απεικονίσετε συνοπτικά το προφίλ του παιδιού που ασκεί bullying και το παιδί που υφίσταται bullying;

Ο εκφοβισμός μπορεί να εκφραστεί είτε σωματικά είτε λεκτικά ακόμα και με διάφορους ψυχολογικούς τρόπους όπως η διάδοση φημών ή η απομόνωση. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε και άλλες μορφές εκφοβισμού όπως ο ομοφοβικός ή ο ρατσισμός.  Είναι πολύ σημαντικό που δεν αναφέρατε στην ερώτησή σας τους χαρακτηρισμούς θύτης και θύμα, όπως συνηθίζεται. Ο χαρακτηρισμός ενός ανθρώπου ως θύτη ή θύμα μπορεί να γίνει ένα στίγμα, μια ταμπέλα που μπαίνοντας πάνω σε κάποιον δύσκολα μπορεί να βγάλει από πάνω του. Ειδικά στην περίπτωση του στιγματισμού ενός παιδιού και μάλιστα από το /στο σχολικό περιβάλλον, οι αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις στη ζωή του μπορεί να είναι έντονες και καθοριστικές. Τα παιδιά που εκφοβίζουν ενδέχεται να επιδεικνύουν γενικότερα επιθετική συμπεριφορά, να έχουν ηγετικές τάσεις, να έχουν αναπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες, να δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν συναισθήματα ή ακόμα να δυσκολεύονται να σεβαστούν όρια και κανόνες που τους τίθενται. Τα παιδιά που εκφοβίζονται ενδέχεται να είναι πιο μοναχικά, να έχουν χαμηλότερη αυτοπεποίθηση, να δυσκολεύονται να προσαρμοστούν και να μην εξωτερικεύουν το συναίσθημά τους.

• Στη σύγχρονη εποχή της τεχνολογίας ένας υψηλός αριθμός μαθητών διαθέτει προσωπικούς λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατά κύριο λόγο στο facebook. Με ποιους τρόπους ένα παιδί μπορεί να πέσει θύμα bullying από τους συμμαθητές του στο διαδίκτυο και πώς πρέπει να αντιδράσει;

Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός μπορεί να εκφραστεί με διάφορους τρόπους όπως αποστολή κειμένων, e-mail ή άμεσων μηνυμάτων με προσβλητικό περιεχόμενο για τον παραλήπτη / την παραλήπτρια, δημοσίευση φωτογραφιών ή μηνυμάτων ή οποιουδήποτε άλλου στοιχείου  με στόχο την παρενόχληση και τη δημιουργία φόβου και πανικού. Το παιδί θα πρέπει να ξέρει ότι δεν απαντάμε ποτέ και με οποιονδήποτε τρόπο σε αυτά τα μηνύματα, δεν διαγράφουμε απλά τον/ την αποστολέα άλλα μπλοκάρουμε και ότι πρέπει πάντα να είναι ενήμεροι οι γονείς τους για αυτή την εμπειρία τους.

• ‘Ενα εξίσου σοβαρό ζήτημα που κρίνω σκόπιμο να διερευνήσουμε αφορά τις «κλίκες» στα σχολεία. Κατ’ αρχάς, θα ήθελα να μας πείτε ποια είναι η διαφορά της «κλίκας» από τις ομάδες παιδιών που κάνουν παρέα και κατά δεύτερον, πώς οι εκπαιδευτικοί πρέπει να μεριμνήσουν ώστε να αποτρέψουν τη δημιουργία «κλικών»;

Για «Το Χαμόγελο του Παιδιού» είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι είναι δικαίωμα κάθε παιδιού να επιλέγει κάποια παιδιά για φίλους / φίλες και να απορρίπτει κάποια. Οι παρέες δημιουργούνται με βάση το συναίσθημα, τα κοινά ενδιαφέροντα ή κάποιο κοινό χαρακτηριστικό.  Ωστόσο η δημιουργία παρέας, κλίκας με βάση την «επίθεση» (λεκτική, σωματική) προς ένα παιδί ή ομάδα παιδιών είναι μια κατάσταση πάρα πολύ σοβαρή και επικίνδυνη.  Οι δράσεις του σχολείου για τη δημιουργία κουλτούρας απέναντι στο διαφορετικό, οι δράσεις για τη δημιουργία θετικού κλίματος μέσα στην τάξη, το ίδιο το παράδειγμα των εκπαιδευτικών αλλά και οι δράσεις / ενέργειες για την ομαλή συνύπαρξη των παιδιών μέσα στην τάξη αποτελούν σημαντικά βήματα για την άμεση και αποτελεσματική αντίδραση της εκπαιδευτικής κοινότητας.

• Περιθωριοποιημένοι μαθητές από το παιχνίδι στα διαλείμματα, από τις αθλητικές και άλλες δραστηριότητες: για ποιους λόγους συμβαίνει αυτό και ποια η ευθύνη της εκπαιδευτικής κοινότητας ώστε να εντάξει όλους τους μαθητές στα σχολικά δρώμενα;

Ήδη ανέφερα παραπάνω ότι είναι δικαίωμα κάθε παιδιού να επιλέγει φίλους, φίλες αλλά δεν έχει κανένα δικαίωμα να περιθωριοποιεί παιδιά. Αυτό συμβαίνει και δεν είναι αναγκαστικά αποτέλεσμα των υπόλοιπων παιδιών. Υπάρχουν παιδιά που περιθωριοποιούνται αλλά και παιδιά που έχουν σοβαρά ελλείμματα στις κοινωνικές τους δεξιότητες. Όπως και να έχει ο, η εκπαιδευτικός πρέπει να οργανώνει δραστηριότητες που να ευνοούν τη συνεργασία των παιδιών, την καλύτερη γνωριμία τους και τελικά τη δημιουργία μιας ομάδας με κοινό στόχο και ενδιαφέροντα. Μιλάω πάντα για ομάδα και όχι για παρέα. Αυτό μπορεί να προκύψει μέσα από την ομάδα ως όφελος μπορεί και όχι. Σίγουρα όμως θα διευκολύνει το παιδί που είναι μόνο του.

• Θεωρώ ότι είναι δύσκολο για τους γονείς να αποδεχτούν ότι το παιδί τους εκφοβίζει στο σχολείο άλλα παιδιά. Πολλές φορές αισθάνονται και οι ίδιοι ενοχές για τη συμπεριφορά που υιοθετούν τα παιδιά τους, με αποτέλεσμα να μη συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης και το πρόβλημα να διαιωνίζεται. Ποια είναι συνεπώς η δική σας συμβουλή προς τους γονείς, των οποίων τα παιδιά εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους στο σχολείο; Πώς οφείλουν να αντιδράσουν;

Όντως πολλοί γονείς θεωρούν ότι κάτι «στραβό» έκαναν και το παιδί τους παρουσιάζει αυτήν τη συμπεριφορά. Σημασία στη ζωή έχει τι κάνουμε από εδώ και πέρα. Μπορούν να δουν με ποιον τρόπο μπορεί άθελα τους να ενίσχυσαν την συμπεριφορά αυτή του παιδιού τους και να τα τροποποιήσουν. Παράλληλα θα πρέπει να θέσουν όρια και συνέπειες στην συμπεριφορά του παιδιού τους (και φυσικά να τα τηρούν και οι ίδιοι οι γονείς), να του ορίσουν τις αποδεκτές και μη συμπεριφορές, να συζητήσουν με το παιδί τους τόσο για τα δικά του συναισθήματα όσο και για του παιδιού που εκφοβίζει, να αποφύγουν τη σωματική τιμωρία και φυσικά να συνεργαστούν ομαλά με τον / την εκπαιδευτικό του παιδιού τους. Επίσης μπορούν να καλούν οποιαδήποτε στιγμή και μέρα, δωρεάν και ανώνυμα, στην «Ευρωπαϊκή Γραμμή Υποστήριξης Παιδιών 116111» ώστε να συζητήσουν  με έναν ψυχολόγο όλα αυτά που μπορεί να τους απασχολούν σε σχέση με το παιδί τους.

• Όσον αφορά τώρα την αντίδραση της εκπαιδευτικής κοινότητας τόσο ως προς τους μαθητές που εκφοβίζουν τους συμμαθητές τους, όσο και ως προς τα παιδιά που την υφίστανται, θα μου επιτρέψετε να εκφράσω την άποψη ότι σε αρκετές περιπτώσεις η επιβαλλόμενη «τιμωρία» ηρωοποιεί στα μάτια των συμμαθητών τους τα παιδιά που υιοθετούν ακραίες συμπεριφορές και στιγματίζει τους μαθητές που περιθωριοποιούνται. Πώς, λοιπόν, πιστεύετε ότι μπορεί να δοθεί από την εκπαιδευτική κοινότητα μια δίκαιη λύση που δεν θα στιγματίσει κανένα μαθητή, αλλά θα φέρει τα παιδιά πιο κοντά;

Νομίζω ότι το θέμα μπορούν να το διαχειριστούν έμμεσα και πιο αποτελεσματικά. Επιστρέφω στον καθηγητή Ken Rigby ο οποίος υποστηρίζει ότι η αποτελεσματική διαχείριση μπορεί να γίνει λαμβάνοντας υπόψη κάποιες βασικές παραμέτρους. Η κουλτούρα του σχολείου είναι ένας βασικός παράγοντας ο οποίος εμπεριέχει τόσο την ενημέρωση των παιδιών και γονέων για τους κανόνες του σχολείου σε σχέση με το φαινόμενο (ενημέρωση με εκδηλώσεις, μέσω της τέχνης κ.λπ.), όσο και το παράδειγμα που οι εκπαιδευτικοί δίνουν στα παιδιά αφενός μέσα από την στάση τους απέναντι στα παιδιά και αφετέρου μέσα από τις σχέσεις τους με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς. Επίσης η δικαιοσύνη του σχολείου συμβάλλει θετικά στην αντιμετώπιση. Όταν μιλάει για δικαιοσύνη, αναφέρεται στην ικανότητα του σχολείου να παρεμβαίνει άμεσα όταν παραβιάζονται οι κανόνες του, και να γίνεται χωρίς καμία εξαίρεση παιδιού. Τέλος τα προγράμματα και οι δράσεις που ευνοούν το θετικό κλίμα μέσα στην τάξη αποτελούν το δίχως άλλο ένα απαραίτητο βήμα για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.

• Θα προτείνατε κάποιες δραστηριότητες, ώστε να εξομαλυνθούν οι εντάσεις στο σύγχρονο σχολείο και οι μαθητές να έρθουν πιο κοντά;

Η τέχνη και ο πολιτισμός, και το λέω με μεγάλη βεβαιότητα. Η μουσική, οι θεατρικές παραστάσεις, οι κινηματογραφικές ταινίες, η λογοτεχνία, όταν πλαισιώνονται σωστά και οργανωμένα βοηθούν πολύ. «Το Χαμόγελο του Παιδιού» έχει δομήσει την επικοινωνία των μηνυμάτων πρόληψης στα παιδιά σε δραστηριότητες που εμπεριέχουν ταινίες, αφήγηση ιστοριών, κουκλοθέατρο, Καραγκιόζη, ντοκιμαντέρ, κόμικ κ.ά. Όποιος / όποια ενδιαφέρεται μπορεί να τα δει εδώ  ή να επικοινωνήσει με το Τμήμα Πρόληψης και Ευαισθητοποίησης Παιδιών, Γονέων και Εκπαιδευτικών στο 2107609550 ή να επικοινωνήσει ηλεκτρονικά στο school@hamogelo.gr. 

----------*****----------

 

• Bio

 

• Latest Posts

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Δρ.Τμήματος ΕΜΜΕ - Φιλόλογος. Συνεργάζεται με το Πανεπιστήμιο Αθηνών στο πλαίσιο των elearning προγραμμάτων, έχοντας αναλάβει (συγγραφή και εκπαίδευση) τα εκπαιδευτικά προγράμματα «ΜΜΕ και Εγκληματικότητα: το έγκλημα ως είδηση και ως μήνυμα» και «Αστυνομικό και Δικαστικό Ρεπορτάζ» (Ακαδημαϊκός Υπεύθυνος: Καθηγητής Γιάννης Πανούσης). Συνεργάζεται επίσης με το Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.), όπου είναι εισηγήτρια σεμιναριακών μαθημάτων με θεματική «Το Έγκλημα στο Αστυνομικό και Δικαστικό ρεπορτάζ». Δίδαξε δημοσιογραφία στο Κολλέγιο Επαγγελματικής Δημοσιογραφίας (CPJ Athens/University of Wolverhampton) στο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών. Από το 2013 έως το 2016 έδινε διαλέξεις στο Τμήμα ΕΜΜΕ του Παν/μίου Αθηνών, με αντικείμενο "Εγκληματολογία & ΜΜΕ". Ασχολείται με την εγκληματολογική έρευνα και τη συγγραφή.

 

Πηγή ανάρτησης: www.postmodern.gr