Οξεία γαστρεντερίτιδα: Από τι προκαλείται και τι πρέπει να κάνετε.

Γράφει ο Γαστρεντερολόγος Δρ. Χρήστος Ζαβός*

Η οξεία γαστρεντερίτιδα αναφέρεται σε φλεγμονή του γαστρεντερικού συστήματος που εκδηλώνεται με διάρροια, έμετο και κάποιες φορές πυρετό ή πόνους στο σώμα. 

Αυτή η κατάσταση επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο κάθε χρόνο και μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρή στα μικρά παιδιά, στους ηλικιωμένους ή στα άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Η διάρροια αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες θανάτου στα παιδιά σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, κυρίως λόγω υποσιτισμού, μολυσμένου νερού και περιορισμένης πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη.

Ακόμα και στις ανεπτυγμένες χώρες όπως η Ελλάδα, η ιογενής γαστρεντερίτιδα είναι ένα συχνό αίτιο νόσησης, αναγκάζοντας πολλούς ανθρώπους να ζητήσουν ιατρική βοήθεια ή να χάσουν ημέρες από την εργασία ή το σχολείο.

Αίτια

Η οξεία γαστρεντερίτιδα μπορεί να προκληθεί από διάφορα αίτια που προσβάλλουν το στομάχι και το έντερο. Παρότι τα βακτήρια και τα παράσιτα μπορεί να ευθύνονται για την εμφάνιση των συμπτωμάτων, εντούτοις οι ιοί αποτελούν μία από τις πιο συνηθισμένες αιτίες γαστρεντερίτιδας. Η κατανόηση των διάφορων πιθανών αιτίων μπορεί να βοηθήσει τόσο στην πρόληψη όσο και στη θεραπεία.

Στα βρέφη και στα μικρά παιδιά, ο ροταϊός είναι μια από τις κυριότερες αιτίες, ενώ σε μεγαλύτερα παιδιά και ενήλικες ο νοροϊός αποτελεί συχνότερο αίτιο. Ο αστροϊός και ο αδενοϊός μπορούν επίσης να προκαλέσουν διάρροια και έμετο σε άτομα κάθε ηλικίας.

Αυτοί οι ιοί συνήθως μεταδίδονται μέσω της κοπρανο-στοματικής οδού, πράγμα που σημαίνει ότι μικροσκοπικές ποσότητες κοπράνων ή εμετού ενός μολυσμένου ατόμου μπορούν να φτάσουν στο στόμα ενός άλλου, εφόσον τα χέρια, τα τρόφιμα ή οι επιφάνειες έχουν μολυνθεί. Ο νοροϊός μπορεί επιπλέον να μεταδοθεί μέσω μικροσκοπικών σταγονιδίων στον αέρα, όταν κάποιος κάνει έντονο εμετό.

Βακτηριακοί μικροοργανισμοί μπορούν επίσης να προκαλέσουν γαστρεντερίτιδα, συνήθως μέσω μολυσμένων τροφίμων ή νερού. Συνηθισμένοι βακτηριακοί «ένοχοι» είναι η σαλμονέλα, η σιγκέλα, το καμπυλοβακτηρίδιο και ορισμένοι τύποι κολοβακτηριδίου. Μερικές φορές, αυτά τα βακτήρια παράγουν τοξίνες, οπότε ακόμα και αν καταστραφούν με το μαγείρεμα, οι τοξίνες μπορεί να παραμείνουν στην τροφή και να προκαλέσουν συμπτώματα όταν καταναλωθούν.

Παρασιτικές λοιμώξεις, όπως αυτές που προκαλούνται από λάμβλια ή αμοιβάδα, αποτελούν άλλη μία πιθανή αιτία. Αυτά τα παράσιτα απαντώνται συχνά σε περιοχές με χαμηλό επίπεδο υγιεινής και μπορούν να επιβιώσουν στο νερό αν δεν υποβληθεί σε σωστή επεξεργασία. Όταν οι άνθρωποι πίνουν ή χρησιμοποιούν μολυσμένο νερό για μαγείρεμα και καθαρισμό, τα παράσιτα μπορούν να εισέλθουν στον οργανισμό και να προκαλέσουν διάρροια και έμετο.

Ορισμένες τοξίνες και χημικές ουσίες μπορούν επίσης να βλάψουν τη βλεννογόνο του στομάχου ή των εντέρων, προκαλώντας συμπτώματα παρόμοια με γαστρεντερίτιδα. Για παράδειγμα, τρόφιμα που δεν έχουν αποθηκευτεί σωστά μπορεί να αναπτύξουν βακτήρια που παράγουν βλαβερές τοξίνες. Επιπλέον, χημικοί ρύποι στο νερό ενδέχεται να προκαλέσουν γαστρεντερικό ερεθισμό. 

Dr. ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΩΝ. ΖΑΒΟΣ*

Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος

Τέλος, κάποια φάρμακα μπορούν να ερεθίσουν το γαστρεντερικό σύστημα, προκαλώντας συμπτώματα που μοιάζουν με γαστρεντερίτιδα. Τα αντιβιοτικά είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, καθώς μπορεί να διαταράξουν την ισορροπία των ωφέλιμων βακτηρίων στο έντερο και να οδηγήσουν σε διάρροια.

Συμπερασματικά, αν και πολλοί μικροοργανισμοί και παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε γαστρεντερίτιδα, οι ιοί —ιδίως ο νοροϊός και ο ροταϊός— είναι οι συχνότεροι υπεύθυνοι, ειδικά κατά την χειμερινή περίοδο.

Τρόποι μετάδοσης

Η οξεία γαστρεντερίτιδα μπορεί να μεταδοθεί με διάφορους τρόπους, ανάλογα με το υπεύθυνο παθογόνο (ιό, βακτήριο ή παράσιτο). Ωστόσο, μια βασική κοινή οδός για τις περισσότερες αιτίες είναι η κοπρανο-στοματική μετάδοση. Παρακάτω παρουσιάζονται οι κυριότεροι τρόποι μετάδοσης:

Α. Κοπρανο-στοματική μετάδοση

• Επαφή από άτομο σε άτομο: Μικρές ποσότητες κοπράνων ή εμετού από ένα μολυσμένο άτομο μπορούν να βρεθούν στο στόμα κάποιου άλλου ατόμου. Για παράδειγμα, αν κάποιο άτομο με γαστρεντερίτιδα δεν πλύνει καλά τα χέρια του μετά τη χρήση της τουαλέτας, μπορεί να μεταδώσει τα μικρόβια αγγίζοντας άλλους ή χρησιμοποιώντας κοινά αντικείμενα, όπως μαχαιροπίρουνα, παιχνίδια ή επιφάνειες στο μπάνιο.

• Μόλυνση τροφίμων και νερού: Μολυσμένα τρόφιμα ή νερό αποτελούν έναν συχνό τρόπο μετάδοσης. Αυτό μπορεί να συμβεί αν η πηγή του νερού δεν είναι καθαρή ή αν οι χειριστές τροφίμων δεν τηρούν σωστή υγιεινή. Ακόμα και ωμά τρόφιμα, όπως φρούτα και λαχανικά, μπορούν να μεταφέρουν μικρόβια αν πλυθούν με μολυσμένο νερό.

Β. Αερογενής μετάδοση
Ορισμένοι ιοί, κυρίως ο νοροϊός, μπορούν να μεταδοθούν αερογενώς όταν ένα μολυσμένο άτομο κάνει έντονο εμετό. Μικροσκοπικά ιικά σωματίδια απελευθερώνονται στον αέρα και μπορεί να εναποτεθούν σε επιφάνειες ή να εισπνευστούν από άτομα που βρίσκονται κοντά. Παρόλο που αυτός ο τρόπος μετάδοσης είναι λιγότερο συνηθισμένος σε σχέση με την κοπρανο-στοματική οδό, εξηγεί γιατί η γαστρεντερίτιδα εξαπλώνεται τόσο γρήγορα σε κλειστούς χώρους, όπως τα κρουαζιερόπλοια ή τα γηροκομεία, κυρίως κατά την χειμερινή περίοδο.

Γ. Επαφή με μολυσμένες επιφάνειες
Επιφάνειες όπως πάγκοι, πόμολα, βρύσες ή παιχνίδια μπορεί να φιλοξενούν μικρόβια αν έχουν αγγιχτεί από μολυσμένο άτομο ή αν εκτέθηκαν σε σταγονίδια από εμετό ή κόπρανα. Όποιος αγγίξει αυτές τις επιφάνειες και στη συνέχεια βάλει τα χέρια του στο στόμα, αγγίξει τη μύτη ή φάει, μπορεί άθελά του να καταπιεί αυτά τα μικρόβια. Κοινόχρηστα μπάνια σε κοιτώνες, παιδικούς σταθμούς ή άλλους χώρους όπου ζουν πολλοί μαζί είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αυτή τη μορφή μετάδοσης.

Δ. Άμεση έκθεση σε τοξίνες
Ορισμένα βακτήρια παράγουν τοξίνες που παραμένουν ενεργές στο φαγητό, ακόμα και όταν τα βακτήρια έχουν καταστραφεί με το μαγείρεμα. Αν οι τοξίνες αυτές υπάρχουν σε τρόφιμα που δεν έχουν αποθηκευτεί ή επεξεργαστεί σωστά, μπορεί να προκαλέσουν γαστρεντερίτιδα χωρίς να απαιτείται μετάδοση από άτομο σε άτομο.

Ε. Μετάδοση μέσω νερού
Σε περιοχές με χαμηλό επίπεδο υγιεινής, παράσιτα όπως η λάμβλια ή η αμοιβάδα συχνά μεταδίδονται μέσω μη επεξεργασμένου νερού ή μολυσμένων νερών κατά την κολύμβηση (σε λίμνες ή ποτάμια). Το κολύμπι ή η τυχαία κατάποση νερού που περιέχει αυτά τα παράσιτα μπορεί να οδηγήσει σε λοίμωξη.

ΣΤ. Μετάδοση από ζώα σε ανθρώπους
Αν και δεν είναι τόσο συχνή όσο η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο στην ιογενή γαστρεντερίτιδα, ορισμένες βακτηριακές λοιμώξεις (όπως συγκεκριμένα στελέχη κολοβακτηριδίου ή σαλμονέλας) μπορούν να μεταδοθούν από ζώα συντροφιάς ή εκτροφής, ερπετά ή άλλα ζώα. Το προσεκτικό πλύσιμο των χεριών μετά από επαφή με ζώα είναι κρίσιμης σημασίας, ιδιαίτερα σε φάρμες ή ζωολογικούς κήπους όπου επιτρέπεται η άμεση επαφή με τα ζώα.

Συμπτώματα

Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα ιογενούς γαστρεντερίτιδας περιλαμβάνουν αιφνίδια εμφάνιση υδαρούς διάρροιας, ναυτίας και εμέτου. Μπορεί να συνυπάρχει ήπιος πυρετός, ρίγη, πόνοι στο σώμα και μια γενική αίσθηση κακουχίας. Παρότι συνήθως υποχωρεί μέσα σε λίγες ημέρες, η μεγαλύτερη ανησυχία είναι η αφυδάτωση, ειδικά σε περιπτώσεις συχνού εμέτου και διάρροιας. Η αφυδάτωση εκτιμάται από την παρουσία συμπτωμάτων όπως δίψα, ξηροστομία, ζάλη και σκούρα ούρα.

Τα μικρά παιδιά μπορεί να γίνονται ανήσυχα ή ληθαργικά και να εμφανίζουν βυθισμένα μάτια ή βυθισμένη πηγή στο κεφάλι. Οι ηλικιωμένοι ή άτομα με άλλα προβλήματα υγείας ίσως να δυσκολευτούν περισσότερο να αναρρώσουν αν δεν μπορούν να πίνουν επαρκή ποσότητα υγρών.

Διάγνωση

Η υπόνοια ιογενούς γαστρεντερίτιδας τίθεται αν το άτομο παρουσιάζει υδαρή διάρροια και έμετο που ξεκινούν γρήγορα και υποχωρούν μέσα σε 2-3 ημέρες. Εάν τα συμπτώματα είναι σοβαρά ή υπάρχουν αίμα στα κόπρανα, υψηλός πυρετός ή περισσότερες από 6 κενώσεις την ημέρα, μπορεί να χρειαστούν περαιτέρω εξετάσεις για να διαπιστωθεί αν πρόκειται για βακτηριακή ή παρασιτική λοίμωξη. Σε ιδιαίτερα καταβεβλημένους ή αφυδατωμένους ασθενείς, μπορεί να ληφθούν δείγματα κοπράνων ή αίματος για πιο ακριβή διάγνωση.

Αντιμετώπιση

Η αντιμετώπιση της ιογενούς γαστρεντερίτιδας στοχεύει στην πρόληψη ή την αποκατάσταση της αφυδάτωσης. Στις ήπιες περιπτώσεις, η λήψη υγρών όπως νερό, αθλητικά ποτά ή ηλεκτρολυτικά διαλύματα ενυδάτωσης από το φαρμακείο είναι συνήθως επαρκής. Στα παιδιά, αυτά τα διαλύματα αντικαθιστούν τα χαμένα υγρά και ηλεκτρολύτες χωρίς να ερεθίζουν ιδιαίτερα το στομάχι.

Αν η αφυδάτωση γίνει σοβαρή, ειδικά σε βρέφη, ηλικιωμένους ή ανθρώπους με χρόνια προβλήματα υγείας, μπορεί να χρειαστεί νοσηλεία για χορήγηση ενδοφλέβιων υγρών. Τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά κατά των ιών, ενώ φάρμακα που μειώνουν ή σταματούν τη διάρροια και τον έμετο συνήθως δεν δίνονται σε μικρά παιδιά, λόγω πιθανών παρενεργειών.

Ορισμένα προβιοτικά μπορεί να συμβάλουν στη μείωση της διάρκειας της διάρροιας, αλλά η αποτελεσματικότητα ποικίλλει και όσοι ενδιαφέρονται να λάβουν κάποιο τέτοιο σκεύασμα θα πρέπει να ζητήσουν τη γνώμη του γιατρού τους.

Πρόληψη

Ένα από τα πιο σημαντικά βήματα για την πρόληψη της ιογενούς γαστρεντερίτιδας είναι το συχνό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό, ιδιαίτερα μετά τη χρήση της τουαλέτας, την αλλαγή πάνας στα μωρά και πριν από την προετοιμασία ή τη κατανάλωση φαγητού. Είναι επίσης σημαντικό να απολυμαίνονται οι επιφάνειες, ειδικά αν υπάρχει άτομο στο σπίτι που είναι χρονίως πάσχον ή ανοσοκατασταλμένο.

Η αποφυγή μολυσμένων τροφίμων ή νερού, το σωστό μαγείρεμα (ειδικά θαλασσινών) και το σχολαστικό πλύσιμο των τροφίμων είναι οι ενδεδειγμένοι τρόποι για τη μείωση της εξάπλωσης των μικροβίων. Οι καλές πρακτικές υγιεινής, το καθαρό πόσιμο νερό και ο έγκαιρος εντοπισμός εστιών μετάδοσης σε σχολεία ή εργασιακούς χώρους συμβάλλουν στον περιορισμό της ευρύτερης εξάπλωσης.

Φυσική πορεία

Οι περισσότεροι άνθρωποι αναρρώνουν από την ιογενή γαστρεντερίτιδα μέσα σε λίγες ημέρες έως μία εβδομάδα. Στους υγιείς ενήλικες, η ξεκούραση και η επαρκής ενυδάτωση συνήθως οδηγούν σε πλήρη ανάρρωση χωρίς επιπλοκές. Ωστόσο, άτομα με αυξημένο κίνδυνο σοβαρής νόσησης—όπως μικρά παιδιά, ηλικιωμένοι και άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα—μπορεί να εμφανίσουν σοβαρή αφυδάτωση που απαιτεί νοσηλεία.

Όποιος παρουσιάζει υπερβολική κόπωση, ζάλη, πολύ λίγα ούρα, πτώση της αρτηριακής πίεσης ή σύγχυση, θα πρέπει να επικοινωνήσει αμέσως με γιατρό, καθώς αυτά τα συμπτώματα υποδηλώνουν δυνητικά επικίνδυνη αφυδάτωση.

Παρόλο που η οξεία γαστρεντερίτιδα είναι ενοχλητική και δυσάρεστη, η προσοχή στην πρόσληψη υγρών, η αναπλήρωση των ηλεκτρολυτών και η τήρηση καλής υγιεινής βοηθούν τους περισσότερους ασθενείς να αναρρώσουν γρήγορα και να αποτρέψουν τη μετάδοση της νόσου σε άλλους.

Βιβλιογραφία

1. Ζαβός Χ. Γαστρεντερίτιδα: Συμπτώματα, αντιμετώπιση και διατροφή. https://peptiko.gr/gastrenteritida-symptomata-antimetopisi-kai-diatrofi/
2. Ζαβός Χ. Σαλμονέλα (Σαλμονέλωση): Συμπτώματα και θεραπεία. https://peptiko.gr/salmonela-salmonelosi/
3. Ζαβός Χ. Διατροφή όταν έχετε διάρροια / γαστρεντερίτιδα https://peptiko.gr/diatrofi-otan-echete-diarroia-gastrenteritida/
4. Ζαβός Χ. Πλύσιμο χεριών. https://peptiko.gr/plysimo-cherion/
5. Ζαβός Χ. Προβιοτικά: Αλήθειες και μύθοι. https://peptiko.gr/proviotika-alitheies-kai-mythoi/

Dr. Christos Zavos, MD, PhD, FEBGH

Board-certified Gastroenterologist

Former GI-Fellow at Department of Gastroenterology and Hepatology

Universitair Medisch Centrum Utrecht

 

Official website: https://peptiko.gr 

YouTube channel: https://www.youtube.com/channel/UCO8oyDn5TSI30TJDKdKexLQ