23 Οκτωβρίου 1943: Γερμανικές θηριωδίες στην Ήπειρο...

Στις 18 Οκτωβρίου του 1943, το Ηλιοχώρι έζησε τη καταστροφικότερη ημέρα της ιστορίας του. Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής μπήκαν στο χωριό μας και κατέστρεψαν ότι έβρισκαν στο διάβα τους, εκτελώντας το προγραμματισμένο σχέδιο με την κωδική ονομασία «Πάνθηρας».

Ανάλογη τύχη είχαν και πολλά χωριά του Ζαγορίου αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Οι ζημιές που προκάλεσαν στην Ήπειρο οι Γερμανοί Ναζιστές είναι ανυπολόγιστες, τόσο σε απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, όσο και στην καταστροφή περιουσιών. Σε αυτές πρέπει να προστεθούν και οι καταστροφές κειμηλίων ιστορικής και θρησκευτικής αξίας που έγιναν στα χωριά μας. Μόνο από τον Ιούλιο του 1943 ως τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, στις διάφορες επιχειρήσεις που έκαναν οι Γερμανοί στην περιοχή μας, μέρος των οποίων ήταν και η επιχείρηση «Πάνθηρας», κάηκαν 315 χωριά και σκοτώθηκαν 2614 Έλληνες.
Τα στοιχεία αυτά τα δημοσιεύει ο Γερμανός συγγραφέας Χέρμαν Φρανκ Μάγερ στο δίτομο έργο του «Αιματοβαμένο Εντελβάις».

Ηπειρώτες δολοφονημένοι από τα ναζιστικά στρατεύματα το 1943

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Στις 17 Οκτωβρίου 1943 το 22^ο ορεινό σώμα στρατού, των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής στην Ήπειρο, ανέλαβε τη διεύθυνση της επιχείρησης «Πάνθηρας».
Οι διαταγές που δόθηκαν στους Γερμανούς, σύμφωνα με τον Χέρμαν Φρανκ Μάγερ ήταν:

1. «Συμμορίτες» (έτσι αποκαλούσαν τους Έλληνες αντάρτες οι Ναζί) που θα απαντώνται με όπλα ανά χείρας θα εκτελούνται.
2. Ο ανδρικός πληθυσμός ηλικίας 15 – 70 ετών στις περιοχές των «συμμοριών» θα συγκεντρώνονται και θα μεταφέρονται σε στρατόπεδα εργασίας. Εκεί η διατροφή τους θα είναι αρμοδιότητα του δημάρχου.
3. Γυναίκες και παιδιά δεν θα αγγίζονται.
4. Όλα τα χωριά στις περιοχές των «συμμοριών» από τα οποία θα προβάλλεται αντίσταση θα πυρπολούνται εκτός από ορισμένα σπίτια για τα γυναικόπαιδα.
5. όλα τα ζώα θα κατάσχονται για να αφαιρεθούν από τις «συμμορίες» οι πηγές ανεφοδιασμού τους με τρόφιμα.

Βέβαια, στην πράξη οι διαταγές αυτές έμειναν στα χαρτιά, αφού οι Γερμανοί και κατέστρεψαν απρόκλητα περιουσίες, και εκτέλεσαν αμάχους (ακόμη και μωρά παιδιά) αλλά και γυναίκες ατίμασαν, όπως αποκαλύπτουν οι μαρτυρίες από κατοίκους άλλων χωριών. Μερικά χαρακτηριστικά δείγματα της Γερμανικής θηριωδίας έχουμε στις καταστροφές που έγιναν στα χωριά Μουσιωτίτσα Ιωαννίνων (25/7/1943), Κομμένο Άρτης (16/8/1943), Λυγκιάδες Ιωαννίνων (3/10/1943),  κ.α.

Ο επιλοχίας του Ιταλικού στρατού Ούγκο Τούρι που επισκέφτηκε το χωριό Κομμένο Άρτης, μια ημέρα μετά την καταστροφή του.
Στα όσα σοκαριστηκά είδε περιλαμβανόταν και εικόνες μικρών παιδιών καρφωμένων στις πόρτες των αχυρώνων καθώς και μιας ξεκοιλιασμένης εγκύου, να κείτεται νεκρή με το έμβρυο στην αγκαλιά της.
Μόλις γύρισε στη μονάδα του έκανε επίσημη αναφορά για τις θηριωδίες στο Κομμένο πράγμα που προκάλεσε την οργή των Γερμανών αξιωματούχων.

Ενδεικτική των ρατσιστικών και απάνθρωπων αντιλήψεων εναντίων των Ελλήνων, που κατείχαν τους Γερμανούς στρατιωτικούς, είναι και το απόσπασμα γράμματος ενός από τους πρωταγωνιστές των θηριωδιών. Γράφει ο ναζιστής Γκαίλλερ: «Αυτό που παρατηρεί κάποιος όταν πατήσει το πόδι του στο ελληνικό έδαφος είναι πως δεν συναντά σχεδόν πουθενά έναν πραγματικά ωραίο τύπο ανθρώπου που να θυμίζει ακόμα και κάτω από την βρώμικη μάσκα ενός φτωχαδιάρη ορεινού αγρότη, εκείνο τον Έλληνα άνθρωπο. Μάταια ψάχνει κανείς έναν απόγονο των ανθρώπων που ήταν κάποτε φορείς ενός υψηλού πολιτισμού. Το μόνο που βρίσκει είναι ένα σπάνιο πολύπλευρο φυλετικό συνονθύλευμα τρισάθλιων τύπων. Μόνο υπολείμματα υπάρχουν από τον πάλαι ποτέ εξέχοντα ελληνικό λαό. Ο Ελληνισμός έχει πεθάνει γιατί δεν ήταν πλέον βιώσιμος. Πίσω του άφησε τους πρώην σκλάβους απ’ όλα τα μέρη της γης που έμειναν γόνιμοι και συνέχισαν να αναπαράγονται έως ότου κατέλαβαν τον τόπο αυτό, χωρίς όμως ποτέ να διατηρήσουν τον πολιτισμό, τη μόρφωση ή ακόμα και τις εξωτερικές συνθήκες ζωής. Γεννήθηκε ένας άθλιος λαός εμπόρων και διαβόητων απατεώνων. «Αυτά τα καθάρματα» σημείωνε ο Γκαίλλερ γεμάτος μίσος «προσποιούνται ότι κάνουν ειρηνικά τη δουλειά τους στους αγρούς με το άροτρο και το σκαλιστήρι, αλλά πίσω από τον πρώτο θάμνο κρύβουν το τουφέκι τους, γιατί τουφέκια και σφαίρες εδώ έχει ο καθένας που μπορεί να χειριστεί ένα όπλο». Με αυτά τα λόγια «κούρντιζε» τους στρατιώτες του για τις επιχειρήσεις που θα ακολουθούσαν».
Το παραπάνω απόσπασμα υπάρχει στον πρώτο τόμο του βιβλίου του Μάγερ στη σελίδα 225. Το σχέδιο «Πάνθηρας» προέβλεπε την εισβολή στον Ηπειρωτικό ορεινό όγκο της Πίνδου, από τέσσερα σημεία. Οι γερμανικές δυνάμεις κινήθηκαν προς τα ορεινά χωριά της περιοχής μας ξεκινώντας από την Κόνιτσα, τα Γιάννινα, από την περιοχή της Άρτας και από την ανατολική πλευρά του περάσματος του Μετσόβου.
Αρχηγός των Γερμανικών στρατευμάτων τέθηκε ο στρατηγός Hubert Lanz. Στη δική μας περιοχή, δράση ανέλαβε η «ομάδα πορείας βορρά» υπό τις οδηγίες του ταγματάρχη Haraldvon Hirschfield. Την ομάδα αυτή την απάρτιζαν τρία τάγματα του 98^ου συντάγματος ορεινών καταδρομέων, ένα τάγμα του 79^ου Αποσπάσματος πυροβολικού, ένας λόχος ορεινών σκαπανέων για τη δημιουργία οχυρωματικών έργων και δυο τάγματα μεταφορών για τη μεταφορά του πολεμικού υλικού.

Όρθιος ο διοικητής της «ομάδας μάχης του βορρά» Harald von Hirschfield και στη μέση καθισμένος με τα γυαλιά ο ναζιστής στρατηγός Walter von Stettner

Το σύνολο των δυνάμεων ξεπερνούσε τους 2500 άντρες. Αφετηρία τους ήταν η περιοχή Αηδονοχωρίου – Κονίτσης και στόχος της ομάδος (που ήταν η πιο καλά εξοπλισμένη από τις υπόλοιπες) ήταν η κατάληψη του «περάσματος του Ζυγού», ένα στρατηγικής σημασίας σημείο για τον έλεγχο του αυτοκινητόδρομου Ιωαννίνων – Καλαμπάκας.
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 18^ης Οκτωβρίου 1943, τα ναζιστικά στρατεύματα ξεκίνησαν τις εκκαθαρίσεις τους. Κινήθηκαν κατά μήκος του ποταμού Αώου σε δύο τμήματα. Το 1^ο και το 2^ο τάγμα ξεκίνησαν την καταστροφική τους πορεία από το Βρυσοχώρι με προορισμό τη Βωβούσα ενώ το 3^ο τάγμα κινήθηκε από την πλευρά του Παλιοσελίου και πέρασε από τα χωριά του Σμόλικα.

Η πορεία της ομάδος του βορρά, χαρτογραφημένη

Οι κάτοικοι των χωριών μας που ήταν ενήμεροι για τις θηριωδίες των Γερμανών σε αντίστοιχες περιπτώσεις, εγκατέλειψαν, οι περισσότεροι έγκαιρα τα σπίτια τους και κρύφτηκαν στις γύρω περιοχές. Να σημειώσουμε ότι τις προηγούμενες μέρες παρατηρήθηκαν κινήσεις ατόμων, ελληνικής καταγωγής, που πιθανότατα ήταν συνεργάτες των Γερμανών, οι οποίοι επισκέφτηκαν τη περιοχή μας με σκοπό να συλλέξουν πληροφορίες χρήσιμες για τους Ναζί. Οι κάτοικοι στο Ηλιοχώρι αντιλήφθηκαν τη τελευταία στιγμή τους Γερμανούς και πανικόβλητοι έτρεξαν να κρυφτούν στη γύρω περιοχή. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως έμενε μέσα στα χωριά μια ολιγομελή επιτροπή κατοίκων με σκοπό να πείσει τους Γερμανούς να μην καταστρέψουν τα σπίτια των κατοίκων.

Έτσι έγινε τη μέρα αυτή και στο χωριό μας αφού μια τριμελής επιτροπή με επικεφαλής τον ιερέα του χωριού παπά Γιάννη Μπουσδρούκη περίμενε τους εισβολείς. Φυσικά οι συγχωριανοί μας δεν κατάφεραν να σώσουν το χωριό αφού οι Γερμανοί φασίστες δεν συγκινούνταν από τέτοιες ενέργειες. Φωτιές μπήκαν στα περισσότερα σπίτια του Ηλιοχωρίου και όπως μου διηγήθηκε ο συγχωριανός μας Τάσος Παπανικολάου, που την μέρα αυτή ήταν στο χωριό, ο ουρανός έμοιαζε να καιγόταν. Λαφυραγωγήθηκαν επίσης από τις φασιστικές δυνάμεις ακόμη και τα τρόφιμα που είχαν μαζέψει οι κάτοικοι για να περάσουν τον χειμώνα. Νοτίως του χωριού μας βρήκαν το κοπάδι και σκότωσαν τα ζώα. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων το κοπάδι το φύλαγε ο Μίχος ο Τσούλης και οι Γερμανοί όταν τον αντιλήφθηκαν έβαλαν εναντίον του από απόσταση με οπλοπολυβόλα. Ο συγχωριανός μας για να γλυτώσει προσποιήθηκε ότι τον πέτυχε σφαίρα, έκανε τον πεθαμένο και έτσι γλύτωσε.
Οι επίσημες Γερμανικές αναφορές για τις καταστροφές στη περιοχής μας καταγράφονται σε πίνακα, τον οποίο βρήκαμε στο βιβλίο του Μάγερ. Ας λάβουμε υπόψη μας ότι σύμφωνα με σχόλιο του Γερμανού συγγραφέα ο πίνακας δε μπορεί να θεωρηθεί πλήρης. Και ειδικά στο δικό μας το χωριό οι μαρτυρίες για τις καταστροφές των σπιτιών είναι τελείως διαφορετικές, αφού κατά τους συγχωριανούς μας ο αριθμός των πυρπολημένων σπιτιών στο Ηλιοχώρι ήταν πολύ μεγαλύτερος.

Χωριό	Ημερομηνία καταστροφής	Αριθμός πυρπολημένων σπιτιών	Αριθμός Θυμάτων
Ελατοχώρι	22/10/1943	100	1
Μακρίνο	22/10/1943	72	3
Φλαμπουράρι	21/10/1943	99	4
Νέο Αμαρούσιο	23/10/1943	123	5
Γρεβενίτι	21/10/1943	297	22
Μανασσή	23/10/1943	43	1
Καλωτά	23/10/1943	70	2
Ανθρακίτης	23/10/1943	26	0
Καββαλάρι	23/10/1943	61	7
Φραγκάδες	23/10/1943	67	0
Λεφτοκαριά	23/10/1943	72	2
Λάιστα	18/10/1943	80	4
Ηλιοχώρι	18/10/1943	18	2
Βρυσοχώρι	18/10/1943	76	3

Μια δεύτερη πηγή που να αναφέρεται στις ζημιές που έγιναν από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής και να αφορά και το χωριό μας την έχουμε από το επίσημο Ελληνικό κράτος. Στις 31 Μάιου του 1945, στην ελεύθερη πλέον Ελλάδα, η κυβέρνηση δημιουργεί μια επιτροπή με σκοπό την καταγραφή των ζημιών στα χωριά της Ηπείρου. Την ομάδα αποτελούσαν οι Ηπειρώτες Δημήτριος Μπαλάνος (υπουργός παιδείας το 1945 και ουσιαστικά υπεύθυνος για τη σύσταση της επιτροπής), Βασίλειος Μελάς, Νικόλαος Γεωργιάδης, Ιωάννης Τρικαλινός και ο Πέτρος Δόβας. Στην έρευνα τους τα μέλη της επιτροπής συνοδευόταν και από δυο αξιωματικούς του Ελληνικού Στρατού καθώς και από τον φωτογράφο Αντώνιο Νόβακ. Τον Ιούλιο του 1945 η ομάδα γύρισε όλη την Ήπειρο, συνομίλησε με κατοίκους των χωριών καθώς και με αρμόδιους φορείς και φωτογράφισαν τα χωριά.

1943 Γερμανοί βάζουν φωτιά σε χωριό της Ηπείρου

Με το υλικό που συγκέντρωσαν συνέταξαν μια έκθεση, ενώ οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν κατατέθηκαν στο Γενικό Επιτελείο Στρατού. Η μελέτη αυτή για πολλά χρόνια είχε χαθεί, αλλά τμήμα της εξέδωσε η Ηπειρωτική Εταιρεία Αθηνών το 1987. Το φωτογραφικό υλικό που βρίσκεται στη κατοχή του Γ.Ε.Σ αναζητήθηκε από την  Ηπειρωτική Εταιρεία αλλά οι προσπάθειες που έκαναν για να βρεθεί… «ναυάγησαν». Την ίδια κατάληξη είχαν και οι αναζητήσεις των κατά καιρούς ενδιαφερομένων ερευνητών. Στην έκθεση της επιτροπής δεν περιέχονται αναλυτικά στοιχεία για τις ζημιές που έγιναν στο Ηλιοχώρι, όπως το ίδιο συμβαίνει και για τα διπλανά χωριά Βρυσοχώρι και Λάιστα.
Υπάρχει όμως αναφορά στον συγκεντρωτικό πίνακα των ζημιών που υπέστησαν τα χωριά του Ζαγορίου. Ίσως αυτό σημαίνει ότι η επιτροπή δεν επισκέφτηκε αυτά τα τρία χωριά και τα στοιχεία που παραθέτει μάλλον τα συγκέντρωσε από πληροφορίες που μάζεψε εκτός των χωριού μας. Και αυτό το συμπεραίνουμε γιατί υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις στα στοιχεία που αναγράφονται, με αυτά που υποστηρίζουν κάτοικοι του χωριού που έζησαν τη μέρα αυτή. Αποκλίσεις υπάρχουν και στα στοιχεία για την Λάιστα και το Βρυσοχώρι. Η Λάιστα σύμφωνα με το βιβλίο του Γιώργου Μέρτζιου έχει σίγουρα 4 νεκρούς, εκτελεσμένους από τους Γερμανούς, τους Γατσέλο Κώστα, Κάσσο Αναστάσιο, Ράσσα Πολυχρόνη, Τοπάλη Βασίλη και περισσότερα σπίτια κατεστραμμένα. Στο Βρυσοχώρι οι Γερμανοί εκτέλεσαν τον Δημήτριο Βραχίδη και έκαψαν 45 σπίτια, όπως γράφει στο βιβλίο του ο Νίκος Εξάρχου.

Ο πίνακας της επιτροπής αναφέρει τα εξής:

Α/Α	Χωριά	Οικίαι υπάρχουσαι	ΚαταστραφείσαιΟικίαι	Εκτελεσθέντα άτομα
1	Ασπράγγελοι	140	122	0
2	Ελάτη	70	57	0
3	Άνω Σουδενά	93	8	0
4	Τρίστενον	154	142	6
5	Γρεβενίτιον	295	295	16
6	Φλαμπουράρη	92	87	6
7	Ελατοχώρι	65	65	3
8	Μακρύνον	41	41	1
9	Καστανών	31	25	0
10	Δόλιανη	135	135	5
11	Λεπτοκαρυαί	70	54	1
12	Φραγγάδες	120	80	0
13	Καλωτά	87	65	3
14	Μανασή	38	37	1
15	Καμνιά	33	33	0
16	Καβαλάρι	43	43	6
17	Συνοικισμός Καρυές	33	33	0
18	Δεμάτι	110	46	1
19	Πέτρα – Συν. Σίτσαινα	118	54	3
20	Μεσοβούνι	–	2	7
21	Λυγγιάδες	69	69	82
22	Βωβούσα	84	83	2
23	Λάιστα	90	60	2
24	Ηλιοχώρι	45	30	1
25	Βρυσοχώρι	90	40	0

Αυτά λοιπόν είναι τα επίσημα στοιχεία των καταστροφών που συνέβησαν το φθινόπωρο του 1943 στην Ήπειρο, από τις θηριωδίες των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής.
Ποία όμως ήταν η τύχη όσων ευθυνόταν με τα εγκλήματα που διεπράχθησαν στην Ήπειρο το 1943; Όσοι συνελήφθησαν ή παραδόθηκαν στους συμμάχους, μπορεί να δικάστηκαν αλλά οι περισσότεροι από αυτούς γρήγορα έμειναν ελεύθεροι. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις που αναφέρει στο βιβλίο του ο Δημήτρης Κωνσταντινίδης. Ο Ναζιστής στρατηγός Hubert Lanz παραδόθηκε στον Αμερικάνικο στρατό τον Μάιο του 1947 και προφυλακίστηκε. Στη συνέχεια δικάστηκε και καταδικάστηκε σε δωδεκαετή κάθειρξη. Το 1951 αποφυλακίστηκε έχοντας εκτελέσει μόλις 4 χρόνια από την ποινή που του επιβλήθηκε. Αργότερα ανέλαβε σύμβουλος επί στρατιωτικών θεμάτων στο κόμμα των φιλελευθέρων. Πέθανε το 1982 και κηδεύτηκε με τιμές!!

Ο ναζιστής Hubert Lanz 
το 1947 στο διεθνές δικαστήριο

Ένας άλλος Γερμανός Αξιωματικός που ευθύνεται με τις περισσότερες εκτελέσεις αθώων πολιτών, ο Reinhold Klebe, μετά τον πόλεμο έγινε υψηλόβαθμος αξιωματικός του Ομοσπονδιακού Στρατού, ως το 1969 που αποστρατεύτηκε. Το 1970 κρύφτηκε στην Αργεντινή επειδή η δράση του ήρθε στο φως. Μετά από λίγα χρόνια ξαναγύρισε στη Γερμανία όπου εργάστηκε ως κτηνίατρος και το 1979 επισκέφτηκε την Ελλάδα και την Κεφαλλονιά. Σύμφωνα με συνέντευξη της γυναίκα του όταν πήγαιναν σε καφενεία χωριών, ο Γερμανός φασίστας φαντασιωνόταν ότι οι Έλληνες χωρικοί κάτω από τα πανωφόρια τους έκρυβαν όπλα!
Πραγματική τιμωρία είχαν μόνο όσοι δεν πρόλαβαν να γυρίσουν πίσω, όπως: Ο επικεφαλής της «ομάδας μάχης του βορρά» Harald von Hirschfield που σκοτώθηκε το Γενάρη του 1945 στη Πολωνία, από τον Ρωσικό στρατό. Ο στρατηγός Waltervon Stettner, που σκοτώθηκε το 1944 στο Βελιγράδι. Αλλά και ο στρατηγός Hartwing von Ludwiger που τον συνέλαβαν οι Αμερικάνοι και τον παρέδωσαν στους Σέρβους, οι οποίοι τον καταζητούσαν για εγκλήματα πολέμου. Απαγχονίστηκε τον Μάιο του 1944.

Φυσικά οι κάτοικοι της περιοχής μας ποτέ δεν αποζημιώθηκαν για τις καταστροφές και τις δολοφονίες των αμάχων, αφού η πάγια τακτική του Ελληνικού δημοσίου είναι να «θάβετε» η υπόθεση. Μόνο οι Άγγλοι το 1944 πρόσφεραν στους ανθρώπους της περιοχή μας μια μικρή ενίσχυση. Ο Άγγλος συνταγματάρχης Κρις Γούντχαουζ επισκέφτηκε τον Φλεβάρη του 1944 τα χωριά μας και μερίμνησε να δοθεί στους κατοίκους τους λίγα χρήματα. Έτσι το Πάσχα στο Σκαμνέλι (15 ή 17 Απριλίου) δόθηκε ως ενίσχυση μια λίρα για κάθε τρία άτομα!

Ο χάρτης, το φωτογραφικό υλικό καθώς και οι περισσότερες πληροφορίες του κειμένου αντλήθηκαν από τα βιβλία των: Hermann Frank Meyer: «Αιματοβαμμένο Εντελβάις» και Δημήτρη Κωνσταντινίδη: «Επιχείρηση Πάνθηρας»

H Πηγή της ανάρτησης είναι   από: iliochori.wordpress.com

 

 

Το Ολοκαύτωμα της Καλουτάς, 23-10-1943

Ζύγωσε ο αφανισμός. Βροντές και χτύποι φτάνουν στ’ αυτιά μας από τα γειτονικά χωριά. Μαύρος καπνός σκουραίνει το γαλάζιο του φθινοπωρινού ουρανού. Κι ο τηλεβόας δίνει από την πλατεία τις τελευταίες πληροφορίες για την κατεβασιά που έρχεται.

Η ψυχή μας το είχε προμαντέψει το κακό. Την πρώτη Αυγούστου κανόνια απ’ το Μπισδούνι είχαν σκοτώσει δύο χωριανούς μας τη Φωτεινή και το αβάπτιστο του Κώστα Κατσιούρα κι είχαν γκρεμίσει δυό σπίτια. Κι εμείς οι μαύροι δεν θέλαμε να το πιστέψουμε.

Είχαμε γεμίσει τα σπίτια μας με τα ελέη του Θεού. Γενήματα, όσπρια, κρασιά, καρύδια, μήλα, κάστανα, τυριά, βούτυρα, μέλι…Και τι δεν μας χάρισαν τα χώματα του τόπου μας και τα ζώα μας εκείνη τη χρονιά, ποτισμένα με τον ιδρώτα της δουλειάς και του νοικοκυριού μας. Βάϊζαν οι κρεβάτες απ’ τη σοδειά και στα κελάρια έβραζε ο μούστος.
Και να που έφτασε η μέρα να γίνουν όλα στάχτη.

Ξαρματώσαμε τα σπίτια μας στα χαμένα! Άλλα στις «μπίμπτσες» άλλα στις στενούρες, άλλα στις αυλές και στους λάκκους. Και τι δεν έβλεπες έξω πεταγμένα για ν’ αποφύγουν τις φλόγες και τον αφανισμό! Κασέλες, κρεβάτια, κασόνια, τραπέζια, καρέκλες, μηχανές, σκαφίδια, πλαστήρια, καθρέπτες, βαρέλια, νταμουζάνες, γυαλικά, παραθυρολόφυλλα, πόρτες, χαλκώματα, σκεπάσματα, στρώματα, προσκέφαλα, εργαλεία, λογής λογής πράματα και θάματα που θέλει η ζωή!
Όλα αποχτημένα με μόχθο και μεράκι από μας και τους προγόνους μας.
Το απόγεμα της Τετάρτης 21 του μηνός (Οκτ. 1943) δε σήκωνε άλλο η παραμονή μας στο χωριό. Έπρεπε να φύγουμε γιατί κινδύνευε η ζωή μας.
Και που να πάμε;
Που μπορούσε να είμαστε ασφαλισμένοι;
Κανένας δεν ήξερε!
Οι Γερμανοί (στρατιωτικό τμήμα της ορεινής μεραρχίας Εντελβάϊς) είχαν φτάσει στους Φραγγάδες και στη Λεφτοκαρυά και απ’ εκεί έρριχναν με όλμους στο Διπόταμο και στο χωριό μας στα κουτουρού για φοβέρα.
Γυναίκες τρομοκρατημένες, παιδιά να σκούζουν, γριές φορτωμένες με πρόχειρα πράγματα, άνδρες, γέροι, όλο το χωριό ξεκινήσαμε στο αβέβαιο, στα δάση, στους λάκκους, στο άγνωστο.
Πήραμε τα κλειδιά των σπιτιών μας – που αλλοίμονο μείναμε μ’ αυτά – και πολλοί κρατώντας στην αγκαλιά τις εικόνες των σπιτιών τους και τραβώντας τα φορτιάτικα – μουλάρια, γαϊδούρια – φύγαμε συντροφιές – συντροφιές όπου μας πήγαινε η τύχη.
Το χωριό μας άδειασε κι έμειναν εκεί έξι χωριανοί μας. Ο Στέφος Αθανασούλας, ο Ανδρέας Ράπτης, ο Ανδρέας Καναβέλης γέροι, ο Παύλος Κουτσός νέος και οι γριές Αικατερίνη Γραβάνη και Αρετή Βλώρου.
Τα κοπάδια με τα γιδοπρόβατα έμειναν στο βουνό και σώθηκαν, ενώ το γελαδοκόπαδο από 20 αγελάδες έμεινε «ακυβέρνητο» και αφανίστηκε γυρίζοντας στο χωριό.
Η νύχτα της Τετάρτης προς την Πέφτη πέρασε με το χωριό βουβό κι ερημωμένο και τους χωριανούς διασκορπισμένους στα δάση και στις ρεματιές γύρω 30 λεπτά ως μια ώρα μακριά απ’ το χωριό.
Την Πέφτη (22 Οκτ. 1943) το πρωϊ πλακώσαν οι διαβόλοι.
Χτύποι, βροντές, ντουφεκιές, φωνές γέμισε το χωριό! Με σιδερικά σχίζανε τις πόρτες και έμπαιναν στα σπίτια για να πάρουν ό,τι θέλουν πριν τ’ αφανίσει η φωτιά.
Σκότωναν τις κότες, έσφαζαν τα μανάρια στα κελάρια και από τις αγελάδες και τα μοσχάρια έπαιρναν τα ψαχνά, τις σπλήνες και τα σκώτια και τα υπόλοιπα έμειναν μεσοδρομής, για ν’ ανιστορούν τη νέα τάξη πραγμάτων που ήθελαν να βάλουν στον κόσμο.
Έρριχναν όλμους στα γύρω δάση και στο Διπόταμο όπου δεν είχαν περάσει για τρομοκρατία και το βράδυ έβαλαν φωτιά στα δύο ακραία σπίτια του χωριού του Μπαλάνου και της Μπρέλως για να έχουν φωτοχυσία στο …πανηγύρι τους.
Και τι δεν έκαναν εκείνη τη νύχτα! Ξεφωνητά, ουρλιάσματα, ντουφεκιές, οχλοβοή, αλλόκοτα τραγούδια και χορούς, όπως ήταν χορτάτοι απ’ τ’ αγαθά μας και μεθυσμένοι απ’ τα κρασιά μας τα ολόγλυκα.
Κι εμείς αλαφιασμένοι, άγρυπνοι, εξουθενωμένοι περιμέναμε το τέλος της τραγωδίας μας! Το πρωϊ της Παρασκευής (23 Οκτ 1943) η μισή φάλαγγα έφυγε προς το νότο για τα χωριά Καμνιά – Καβαλάρι και η άλλη μισή από την Πέφτη έφυγε για τα Γιάννενα από τον Άη Γιάννη του Δίκορφου και το Λυκόστομο.
Έμεινε πίσω το απόσπασμα της καταστροφής. Η πρώτη φωτιά φάνηκε στην καλύβα του Βαρνάβα κάτω από την Αγία Παρασκευή κι αμέσως τα τρία συνεργεία γέμισαν το χωριό με φλόγες και καπνούς.
Θεέ μου, τι χαλασμός! Πέτρες που σχίζονταν, σκεπές που σωριάζονταν, φλόγες που έζωναν τους μαχαλάδες, καπνοί ολόμαυροι και πνιγεροί που ανέβαιναν μεσούρανα κι ύστερα απλώνονταν για να σκεπάσουν τις ράχες, τα δάση, τις ρεματιές και να κρύψουν τον ήλιο.
Κι εμείς αντίκρυ κλαίγαμε τα συντρίμμια της ζωής μας και τον αφανισμό πλούσιων δημιουργημάτων πεντακόσιων χρόνων.
Το απόγευμα της Παρασκευής λιγόστεψαν οι φλόγες και οι καπνοί και δεν ακούγονταν τίποτε άλλο από τοίχους που σωριάζονταν με πάταγο τρομαχτικό!
Οι Γερμανοί χαλαστές έφυγαν αφού αφήκαν πίσω τους μια κόλαση από ερήμωση και καταστροφή.
Τι φοβερό θέαμα συμφοράς! Καπνισμένοι, μισογκρεμισμένοι τοίχοι με καρβουνιασμένες ακόμη τις ξυλοδεσιές. Μπουχαριά τρύπια με κρεμασμένους τους σιδερένιους κρεματάληδες. Πόρτες μισοκαμένες με ξεπεταγμένες τις κλειδωνιές, παράθυρα με σιδεριές ξεκάρφωτες και λυωμένα τζάμια, αυλές γιομάτες χαλάσματα και μισοκαμένα, όσα είχαμε βγάλει έξω για να γλιτώσουν. Δρόμοι αδιάβατοι από τα γκρεμίσματα. Μπίμπτσες που τις έγλυφαν φλόγες θεόρατες από τ’ ακριβά μας πράγματα που είχαμε εκεί φυλαγμένα. Μυρωδιές ανακατεμένες από καψαλισμένα υφάσματα, ξύλα, ζωοτροφές, τυριά, βούτυρα, ρακιά, κρασιά, καρύδια…
(….Δεν κάηκε η Εκκλησία του χωριού η Αη Σωτήρα, μερικά σπίτια κρυμμένα πίσω από λόφους μη ορατά από την πλατεία, και κανά δυό ακόμα σπίτια των ηλικιωμένων που είχαν το θάρρος – παρά όσα είχαν γίνει πριν λίγο καιρό στους Λυγκιάδες – να μείνουν στο χωριό και να κεράσουν …ένα ρακί τους Γερμανούς, φαίνεται το αίμα των αθώων ψυχών των Λυγκιάδων έπεσε βαρύ πάνω τους, μπορεί να ήταν διαφορετικές μονάδες με διαφορετικούς αξιωματικούς, ποιος ξέρει….., όσο για την Εκκλησία η φωτιά που έβαλαν στο κοινοτικό κατάστημα εφαπτόμενο στην Εκκλησία σαν από θαύμα σταμάτησε σε ένα δοκάρι, δεν προχώρησε, πάντως ειδικά φωτιά για την Εκκλησία δεν έβαλαν….)
Κι ανάμεσα τους εμείς οι χωριανοί όλοι, που γυρίσαμε απ’ τα δάση και τις ρεματιές, σκιές χαμένες στο χαλασμό, περνούσαμε από σπίτι σε σπίτι, από μαχαλά σε μαχαλά άβουλοι, αποκαμωμένοι, αλαφιασμένοι, διαβαίναμε σαν την άδικη κατάρα επάνω από τα συντρίμμια των ονείρων μας, επάνω από τα αποκαϊδια του ιδιόρρυθμου και ιδιότυπου ζαγορίσιου πολιτισμού μας!…
Θα επιζήσουμε τάχα ύστερ’ απ’ το χαλασμό; Θα ξαναφτιάξουμε τη ζωή μας;
Μα η ελπίδα ξεπετάχτηκε μέσα απ’ της ψυχής μας την απόγνωση! Την άλλη μέρα Σάββατο (24 Οκτωβρίου 1943) αρχίσαμε τις πρώτες προσπάθειες για ζωή. Μαζεύαμε τα μισοκαμένα, τα λιγοστά που γλύτωσαν, ανακατεύαμε τη στάχτη, τα αποκαϊδια του χαλασμού να βρούμε κάτι για να σταθούμε στα πόδια μας, να ξεχειμάσωμε, να πάρουμε δύναμη σαν τον Ανταίο από τη Γη μας που γλυτώσαμε μαζί της, να ζήσουμε όσο νάρθει η Λευτεριά η ποθητή.

(Άπόσπασμα από άρθρο του αείμνηστου Τάκη Σακελλαρίου, επί χρόνια πολλά Δάσκαλου στα Πρότυπα Δημοτικά Σχολεία της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας)

ligapola.blogspot.gr
galanoleykoblog.wordpress.com